Genç Dergisi, Yıl: 2020 Ay: Temmuz Sayı: 166
Önceki Sayıdan Devam…
Kulu, Hakk’a yakınlaştırmayan, takvâya sevk etmeyen, sadece dünyasına fayda verip âhireti ihmâle sebebiyet bir ilim, faydasız bir ilimdir. Bunun için Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Cenâb-ı Hak’tan ilim talep ederken dâimâ:
“Yâ Rabbi! Sen’den ilm-i nâfî (faydalı ilim) istiyorum! Faydasız ilimden Sana sığınırım!..” şeklinde niyâz etmiştir. (Müslim, Zikir, 73)
Sâmi Efendi Hazretleri, sohbetlerinde gerçek ilmin, Allah Teâlâ’nın kudret ve azametini kalpte hissetmek olduğunu ifade ederlerdi. Bu irfâna sahip olmanın şerefini her vesîleyle hatırlatırlardı.
Bir gün ziyaretine gelenlerden biri, hem Hazret’in duâsını almak hem de yeğenlerini tanıştırmak istemişti. Huzûruna girip el öperken:
“–Efendim! Bu delikanlılar Amerika’da okuyup mühendis oldular. Duâlarınızı istirhâm ederiz!” diye takdim etti. Sâmi Efendi Hazretleri ise mânidar bir tebessümle onlara:
“–Fakir de Dâru’l-Fünûn mezunuyum. Fakat asıl tahsil, mârifetullâh’ın tahsilidir!” buyurdu.[1]
Mârifetullah’tan nasîb alan kimse, Cenâb-ı Hak’la dostluktan hisse alıyor.
Yâkub -aleyhisselâm-’ın 12 evlâdı vardı. Kendi iç dünyasını Yusuf -aleyhisselâm-’da gördü, ona meyli arttı. İnsan da esâsen kendini sever. Kendi iç dünyasıyla müştereklik gördüğü kimseyle dost olur. Bunun gibi, kimin kalbinden nefsânî arzular bertaraf edilmiş, cemâlî sıfatlar orada tecellî etmeye başlamışsa, Cenâb-ı Hak da o kalp ile dost olur.
İmâm-ı Rabbânî; “İşte o kalbi incitme! Zira o kalp, Allâh’ın komşusudur.” diyor.
Gerçek ilim de bu…
Günümüzde, üniversite bitirmiş, yüksek tahsil yapmış, bilgili, kültürlü nice genç kardeşlerimizi görüyoruz. Fakat ne yazık ki Kur’ân ve Sünnet kültüründen haberleri yok. Yaptıkları tahsilin de, Kur’ân ve Sünnet’te medhedilen ilim tahsili olduğunu zannediyorlar. Hâlbuki insanın zihnini ve kalbini Allâh’a götürmeyen, O’nun kudret ve azametini idrâke vesîle olmayan bilgiler, kişiye belki bu dünyada bir etiket/apolet, meslek, para, îtibar vs. kazandırır; fakat kulun ebedî kurtuluşuna bir fayda sağlamaz.
Bu itibarla ilim tahsilinin muhakkak çift kanatlı, yani ilim ve irfan beraberliği içinde olması zarurîdir.
Zira ilim, iki uçlu bir bıçak gibidir. Hayra da kullanılabilir, şerre de. Nitekim insanlığa en büyük zulmü yapan zâlimler; ilmi kötüye kullanarak zâlimlerden olmuşlardır. Firavun, Nemrut, Hitler, günümüzün Firavunları vs. okumamış, cahil kimseler değildir. Fakat onlar bilgilerini zulümlerine âlet etmişlerdir.
Meselâ bir hukukçunun mârifetullah’tan nasibi yoksa, zâlim bir cellât kesiliverir. Bir cerrahın mânevî olgunluğu yoksa, bir insan kasabı, bir organ kaçakçısı oluverir. Az bir dünyevî menfaat karşılığında, mânevî dünyalarına zehir saçmaktan, ebedî hayatlarını bir azap faslına çevirmekten kurtulamazlar.
Mevlânâ Hazretleri der ki:
“Hünerli, bilgili kişi iyidir ama, İblis’ten ibret al da buna fazla değer verme! Unutma ki, Hakk’ın rahmetinden kovulmuş olan mel’un İblis, yüz binlerce yıl Allâh’ın en yakınlarından biriydi, meleklerin emîri idi. Bilgisi ve ibadeti ile kibre kapıldı. Allah ile cidâle girdi ve rezil oldu gitti.”
Düşünmek lâzımdır ki, insanı gurur ve kibre sevk eden, sonunda da helâke sürükleyen bir ilim, zâhiren güzel ve faydalı şeylerden ibâret olsa bile, hakikatte vebalden başka nedir ki?
Âyet-i kerîmede böyle kimseler hakkında;
عَامِلَةٌ نَاصِبَةٌ “Çalışmış, fakat boşuna yorulmuştur.” (el-Ğâşiye, 3) buyrulmaktadır.
Öte yandan gerçek tahsil, ilmi zihne depolamak değildir. Mühim olan, ilmin gerektirdiği olgunlukta bir şahsiyet ve karakter sergileyebilmektir. Aksi hâlde davranışlara istikâmet vermeyen bir ilim, kuru bir hamallık ve faydasız bir yorgunluktan başka bir şey değildir.
Âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:
“Tevrat’la yükümlü tutulup da onunla amel etmeyenlerin durumu, ciltlerce kitap taşıyan merkebin durumu gibidir…” (el-Cuma, 5)
Şeyh Sâdî Hazretleri şöyle der:
“Üzerine birkaç kitap yüklenmeyle, merkep âlim olur mu? O beyinsiz, sırtındakinin odun mu, yoksa kitap mı olduğunu bile fark edemez.”
Bu sebeple yine şöyle nasihat eder:
“Ne kadar okursan oku, ne kadar bilgi edinirsen edin, bilgine yakışır şekilde davranmazsan (yani takvâ hayatın yoksa) câhilsin demektir.”
İnsanı katı kalplilikten kurtarıp merhamet ve şefkat âbidesi kılan, cehâletten kurtarıp ebedî saâdet bilgisi ile donatan, bencillikten kurtarıp diğergâm kılan; her müslümanın sahip olması gereken İslâm kültürüdür.
İslâm kültürünü tahsilin neticelerini, asr-ı saâdette görüyoruz:
t Bir çoban, sahibinden izinsiz koyun satmasını teklif edenlere, elini kaldırıp “Allah nerede o zaman?!” diyor.
t Yermük Harbi’nde bir testi su, üç şehidin arasında kaldı. Bunlar; Hâris, İkrime ve Iyâş -radıyallâhu anhum- idi.
Hepsi de suya en fazla ihtiyaç duydukları bir anda -zira sıcak çöl kumlarının üzerinde can veriyorlardı- din kardeşlerini kendilerine tercih ettiler, îsar fazileti sergilediler.
t Bir köle, günlük nafakasını bir köpekle paylaşabiliyordu. Sahâbeden Abdullah bin Câfer -radıyallâhu anh- bu hâdiseyi şöyle naklediyor:
Kendisi bir seyahat esnâsında, bir hurma bahçesine uğramıştı. Bahçenin hizmetçisi siyâhî bir köle idi. Köleye üç adet ekmek getirmişlerdi. Bu sırada bir köpek geldi. Köle, ekmeklerden birini ona attı. Köpek, ekmeği yedi. Öbürünü attı. Onu da yedi. Üçüncüyü attı. Onu da yedi.
Bunun üzerine Abdullah bin Câfer -radıyallâhu anh- ile köle arasında şöyle bir konuşma geçti:
“–Senin ücretin nedir?”
“–İşte gördüğünüz üç ekmek.”
“–Niçin hepsini köpeğe verdin?”
“–Buralarda hiç köpek yoktu. Bu köpek uzaklardan gelmiş olmalı. Aç kalmasına gönlüm râzı olmadı.”
“–Peki bugün sen ne yiyeceksin?”
“–Sabredeceğim, günlük hakkımı Rabbimin bu aç mahlûkuna devrettim.”
Bu güzel ahlâk karşısında hayran kalan Abdullah bin Câfer -radıyallâhu anh-:
“–Sübhânallah! Bir de benim çok cömert olduğumu söylerler. Hâlbuki bu köle benden daha cömertmiş!” buyurdu.
Ardından da o köleyi ve hurma bahçesini satın aldı. Köleyi âzâd edip, hurmalığı ona bağışladı.[2]
Şimdi düşünmek gerekir ki; bedenen bir köle, fakat rûhen bir mânâ sultanı olan o ârif mü’min, kimden, nerede ve hangi tahsili almıştı? Bugünkü ifadesiyle, hangi fakültede doktora yapmıştı? Bu rûhî olgunluk, hangi eğitim sisteminin mahsûlüydü?..
Demek ki dünyevî olarak hangi tahsili yapmış olursak olalım, her zaman muhtaç olduğumuz asıl tahsil, “mârifetullah” tahsilidir. Yani Cenâb-ı Hakkʼı kalben tanıyabilmek…
Rabbimiz, ihsan buyursun…
Dipnotlar:
[1] Mustafa Eriş, Mahmud Sâmi Efendi’den Hâtıralar, I, 20-21.
[2] Gazâlî, Kimyâ-yı Saâdet, trc. A. Fâruk Meyân, İstanbul 1977, s. 467.